آرتروز یکی از بیماری‌های فرسایشی است که تقریباً 27 میلیون آمریکایی به آن مبتلا هستند. تحلیل و از بین رفتن غضروف علت اصلی ابتلا به آرتروز است؛ غضروف بافت ارتجاعی همواری است که از مفصل‌ها محافظت می‌کند و لغزندگی و روانی لازم را برای عملکرد عادی مفصل فراهم می‌کند.
آرتروز شایع‌ترین نوع آرتریت است و ستون فقرات یکی از متداول‌ترین نقاط بدن است که درگیر این بیماری می‌شود. آرتروز ستون فقرات به گردن و کمر آسیب می‌زند.
کمر از پنج مجموعه مفصل فاست تشکیل می‌شود، در سمت راست و چپ هر مهره ستون فقرات یک مفصل فاست قرار دارد. مفصل‌های فاست کمر، نیز مانند مفصل‌های دیگر نقاط بدن ممکن است آسیب ببیند یا ملتهب شود.
واژه آرتریت ترکیبی از دو واژه یونانی “arthros” به معنای مفصل و “-itis” به معنای التهاب است. مفصل‌های فاست تنها مفصل‌های ستون فقرات هستند؛ بنابراین آرتریت ستون فقرات به معنای التهاب مفصل‌های فاست ستون فقرات است.
آرتریت ستون فقرات معمولاً پیامد آسیب داخلی مفصل‌های فاست است. سطوح مفصل‌های فاست با غضروف صافی پوشیده شده است تا حرکت در اثر ساییده شدن دو سمت مفصل روی هم ممکن شود.
اگر غضروف یک سمت مفصل فاست آسیب ببیند، هر بار که ستون فقرات حرکت می‌کند، غضروف آسیب دیده روی غضروف مجاور ساییده می‌شود و در نتیجه این ساییدگی هر دو سمت آسیب بیشتری می‌بیند. ساییدگی و آسیب‌دیدگی مفصل به التهاب دامن می‌زند. مفصل‌های فاست متورم پیام درد را از طریق عصب واحدی (شاخه میانی) که از مفصل فاست عبور می‌کند، به مغز انتقال می‌دهد. ماهیچه‌های کمر در واکنش به پیام درد منقبض می‌شود و می‌گیرد. ترکیب گرفتگی یا اسپاسم ماهیچه و التهاب مفصل‌ها باعث شروع شدن کمردرد می‌شود. مفصل‌های فاست مهره‌های کمر مستعد ابتلا به آرتروز هستند. این مفصل‌ها در قیاس با وزنی که باید تحمل کنند، بسیار کوچک‌اند. فشار، تنش و کشیدگی ایجاد شده احتمال آسیب دیدن غضروف و صدمه دیدن را بالا می‌برد. این آسیب‌های جزئی در طول عمر فرد روی هم جمع می‌شود و در نهایت مفصل متلاشی می‌شود و از بین می‌رود.
این فرایند فرسایشی مشابه اتفاقی است که در خودرو رخ می‌دهد. اگر کمک فنر خودرو خراب شود و آن را تعویض نکنید، در نهایت فنر ماشین از بین می‌رود. در کمر نیز اگر دیسک پاره شده دیگر فشار و تنش روزمره را جذب نکند، دفعه بعد نوبت به مفصل‌های فاست می‌رسد. مفصل‌های فاست آسیب دیده ملتهب و متورم می‌شود و در نتیجه چرخه گرفتگی ماهیچه و کمردرد شروع می‌شود.
انواع آرتریت ستون فقرات
بیش از صد نوع آرتریت وجود دارد که اکثر آن‌ها گردن یا کمر را درگیر می‌کند. هرچند تمام آرتریت‌ها باعث التهاب می‌شود، آرتریت بر اساس منشأ آن به دو نوع التهابی و غیرالتهابی (فرسایشی یا دژنراتیو) تقسیم‌بندی می‌شود.
آرتروز ستون فقرات
آرتروز شایع‌ترین گونه غیرالتهابی یا فرسایشی آرتریت است که معمولاً کمر را درگیر می‌کند و در پی ساییدگی روزمره به مرور زمان رخ می‌دهد. درد و التهاب در نتیجه ساییدگی و از بین رفتن تدریجی غضروف بین مفصل‌ها شروع می‌شود. چون آسیب مکانیکی علت بروز درد است، درد عموماً هنگام خم کردن یا چرخاندن کمر شدیدتر می‌شود. آسیب دیدن کمر در گذشته، نیز زمینه را برای آرتریت فرسایشی ستون فقرات آماده می‌کند.
آرتروز ستون فقرات معمولاً مفصل‌های فاست بین‌مهره‌ای را درگیر می‌کند و به همین دلیل با اصطلاحات آرتریت مفصل فاست، سندرم مفصل فاست و بیماری فاست نیز از آن یاد می‌شود. ساییدگی و فرسایش دیسک‌های ستون فقرات نیز احتمال بروز آرتریت مفصل فاست را افزایش می‌دهد. وقتی دیسک‌های بین‌مهره‌ای نازک‌تر می‌شود، فشار بیشتری به مفصل‌های فاست منتقل می‌شود، در نتیجه ساییدگی و آسیب‌دیدگی غضروف بیشتر می‌شود.
چنانچه تغییرات فرسایشی در گردن رخ دهد، عارضه اسپوندیلوز گردن گفته می‌شود. آرتریت گردن همواره دردناک نیست و بسیاری از بیماران دچار علائم قابل توجه نمی‌شوند.
روماتیسم ستون فقرات
روماتیسم (RA) نوعی اختلال خودایمنی است، به این معنا که سیستم ایمنی بدن به خود حمله می‌کند. سیستم ایمنی به سینوویوم، یعنی لایه داخلی پوشش دهنده مفصل‌ها حمله می‌کند. هر چند روماتیسم مفصل‌های دیگر شایع‌تر است، ستون فقرات، به ویژه مهره‌های گردنی نیز دچار روماتیسم می‌شود. چون ساییدگی علت روماتیسم ستون فقرات نیست، روماتیسم آرتریت التهابی محسوب می‌شود. ابتلا به روماتیسم باعث می‌شود که کمر و دیگر مفصل‌های بدن، حتی در حالت استراحت نیز دردناک باشد. روماتیسم در میان بانوان شایع‌تر از آقایان است.
اسپوندیلوآرتریت
اسپوندیلوآرتریت گروهی از بیماری‌های التهابی است که علاوه بر مفصل‌ها، نقاط اتصال رباط‌ها و تاندون‌ها به استخوان‌ها را که اصطلاحاً انتز گفته می‌شود، نیز درگیر می‌کند. اسپوندیلوآرتریت علی‌رغم داشتن منشأ التهابی با روماتیسم تفاوت دارد.
چند نوع اسپوندیلوآرتریت وجود دارد که بعضی از آن‌ها در ستون فقرات شایع‌تر است:
- اسپوندیلیت آنکیلوزان: این عارضه نوعی آرتریت ستون فقرات است که باعث ملتهب شدن مهره‌ها و مفصل‌های ساکروایلیاک در پایه ستون فقرات می‌شود. در موارد شدید چند مهره به هم جوش می‌خورد و در نتیجه قوزی در پشت بدن ایجاد می‌شود.
- آرتریت پسوریاتیک: این عارضه مرتبط با پسوریازیس است ـ پسوریازیس نوعی اختلال خودایمنی است که راش همراه با خارش و پوسته پوسته شدن ویژگی اصلی آن است. بیماران معمولاً قبل از آرتریت دچار پسوریازیس می‌شوند، هر چند این ترتیب گاهی اوقات برعکس است. اگرچه آرتریت پسوریاتیک در مفصل‌های کوچک‌تر شایع‌تر است، احتمال دچار شدن ستون فقرات به آرتریت پسوریاتیک نیز وجود دارد.
- آرتریت واکنشی: آرتریت واکنشی ملتهب شدن مفصل در اثر عفونت بخش دیگری از بدن ـ غالباً روده یا ناحیه تناسلی ـ است. آرتریت واکنشی ستون فقرات معمولاً کمر را درگیر می‌کند و عموماً خود به خود برطرف می‌شود.
- آرتریت انتروپاتیک: آرتریت انتروپاتیک نوعی آرتریت است که در اثر ابتلا به بیماری التهابی روده (IBD) بروز می‌یابد. البته تمام بیماران مبتلا به IBD دچار آرتریت نمی‌شوند و اگر هم بشوند، آرتریت لزوماً ستون فقرات را درگیر نمی‌کند. حمله‌های آرتریت انتروپاتیک عموماً همزمان با حمله‌های IBD است، البته زمان‌بندی و شدت حمله‌های تمام بیماران با هم یکسان نیست.
- از دیگر گونه‌های اسپوندیلوآرتریت می‌توان به اسپوندیلوآرتریت افتراق نیافته و اسپوندیلوآرتریت جوانان اشاره کرد ـ علائم اسپوندیلوآرتریت افتراق نیافته با علائم هیچ یک از انواع عارضه‌ها همخوانی ندارد و علائم اسپوندیلوآرتریت جوانان در دوران کودکی شروع می‌شود.
در یک طبقه‌بندی متفاوت دیگر، اگر نوع خاصی از آرتریت ستون فقرات و یا مفصل‌های ساکروایلیاک را درگیر کند، عارضه اسپوندیلوآرتریت محوری گفته می‌شود. اما اگر مفصل‌ها و تاندون‌ها آسیب دیده باشد، عارضه اسپوندیلوآرتریت پیرامونی گفته می‌شود. بسیاری از بیماران هر دو نوع اسپوندیلوآرتریت را در مراحل مختلف پیشرفت عارضه تجربه می‌کنند.
علائم آرتریت ستون فقرات
علائم آرتریت ستون فقرات در تمام بیماران یکسان نیست. علائم معمول این عارضه به شرح زیر است:
- درد گردن و پشت بدن، به خصوص درد کمر
- خشک و غیرمنعطف شدن ستون فقرات: برای مثال بیمار نمی‌تواند کمر را صاف کند یا گردن را بچرخاند.
- ورم کردن و حساسیت به لمس مهره آسیب دیده
- احساس ساییده شدن مهره‌ها روی هم هنگام حرکت دادن ستون فقرات
- درد، ورم و خشکی دیگر نقاط بدن، به ویژه در صورت ابتلا به آرتریت التهابی
- خستگی و ضعف عمومی: این علائم در آرتریت التهابی شایع‌تر است.
- درد و بی‌حسی بازوها یا پاها در صورت آسیب دیدن عصب‌ها
- سردرد: بیماران مبتلا به آرتریت گردن دچار سردرد می‌شوند.
هر چند کمردرد یکی از علائم شایع آرتریت است، تمام بیماران، حتی بیماران مبتلا به آرتریت پیشرفته ستون فقرات، دچار کمردرد نمی‌شوند. از سوی دیگر، برخی بیماران حتی قبل از آن که آرتریت در عکس رادیوگرافی مشخص شود، کمردرد را تجربه می‌کنند.
موارد خاصی از اسپوندیلوآرتریت باعث التهاب چشم (ایریتیس یا یووئیت) می‌شود که با چشم درد، آبریزش چشم و تاری دید همراه است.
آرتریت ستون فقرات باعث بروز مشکلات دیگر در ستون فقرات می‌شود
آرتریت ستون فقرات باعث تشکیل شدن خارهای استخوانی می‌شود ـ به زائده‌های روی لبه‌های استخوان‌ها خار استخوانی گفته می‌شود. خار استخوانی ستون فقرات عموماً در مفصل‌های فاست مشاهده می‌شود و آن‌ها را بزرگ‌تر می‌کند ـ از این عارضه با اصطلاح هایپرتروفی مفصل فاست یاد می‌شود. اگرچه خار استخوانی به خودی خود خطرناک و دردناک نیست، اما گذرگاه نخاع و عصب‌های خروجی از ستون فقرات را تنگ می‌کند و در نتیجه دو عارضه دردناک زیر بروز می‌یابد:
- تنگی کانال نخاعی: نخاع داخل کانال نخاعی تحت فشار قرار می‌گیرد.
- رادیکولوپاتی: عصب‌های پیرامونی در محل خروج از ستون فقرات تحت فشار قرار می‌گیرد؛ درد سیاتیک نوعی رادیکولوپاتی است.
اسپوندیلیت آنکیلوزان که کلسیفیکاسیون آهسته رباط‌ها بین مهره‌ها است، باعث بروز مشکلات زیر نیز می‌شود:
- شکستگی‌های استرسی در محل تشکیل شدن استخوان جدید
- فروپاشی یا روی هم افتادن مهره
- نوعی بدشکلی ستون فقرات موسوم به کیفوز یا گوژپشتی
تشخیص آرتریت ستون فقرات
پزشکان برای تأیید ابتلا به آرتریت ستون فقرات از روشهای تشخیصی زیر استفاده می‌کنند:
- بررسی پرونده پزشکی و معاینه بالینی
- ازمایش خون برای شناسایی نشانگرهای ژنتیکی و یا پادتن‌های روماتیسم
- رادیوگرافی ستون فقرات برای تعیین موقعیت مفصل آرتریتی
- MRI، سی تی اسکن، میلوگرافی، اسکن استخوان و یا سونوگرافی برای شناسایی محل دقیق آسیب‌دیدگی، عصب یا نخاع درگیر و افتراق دلایل دیگر
- آسپیراسیون مفصل: نمونه‌ای از مایع سینوویال داخل مفصل بیرون کشیده و آزمایش می‌شود.
همچنین پزشکان برای آن که مفصل دردناک را شناسایی کنند، مفصل را با یک تزریق ساده بی‌حس می‌کنند و سپس بررسی می‌کنند که آیا درد پس از بی‌حس شدن مفصل مشکوک آرام می‌شود یا خیر.
درمان آرتریت ستون فقرات
خار استخوانی تشکیل شده روی مفصل‌های فاست به ریشه‌های عصب خروجی از ستون فقرات فشار می‌آورد.
روش درمان آرتریت ستون فقرات به عامل‌های بسیاری بستگی دارد که از آن جمله می‌توان به سن، میزان درد، نوع و شدت آرتریت و اهداف سلامت فردی بیمار اشاره کرد. آرتروز ستون فقرات نوعی بیماری فرسایشی است که اگر درمان نشود، درد کمر و گردن ناشی از آن به مرور زمان شدیدتر می‌شود. آرتروز قابل برگشت نیست، اما به کمک درمان می‌توان روند پیشرفت آن را آهسته کرد، درد را کنترل نمود و بخشی از عملکرد عادی یا تمام عملکرد را بازیابی کرد.
روشهای مختلفی برای درمان آرتروز کمر وجود دارد که پرکاربردترین آن‌ها به شرح زیر است:
- درمان‌های جامع یکپارچه
- مراقبت از خود و ورزش
- تزریق در ستون فقرات
- جراحی ستون فقرات
یافتن موثرترین روش برای درمان علائم آرتروز ستون فقرات غالباً نوعی فرایند آزمون و خطا است. بیماران مدتی به یک روش درمان یا ترکیبی از چند روش، واکنش مطلوب نشان می‌دهند، سپس ضرورت می‌یابد که روش دیگری امتحان شود.
درمان یکپارچه‌نگر برای آرتروز ستون فقرات
طرح درمان آرتریت ستون فقرات غالباً شامل طب یکپارچه‌نگر می‌شود که ترکیبی از پزشکی غربی متعارف و پزشکی جایگزین است. پزشکان، متخصصان کایروپراکتیک، طب سوزنی و یا ماساژ همه در درمان آرتریت ستون فقرات نقش دارند. یافتن متخصص مناسب و ترکیب موثر روشهای درمان نیازمند آزمون و خطا است.
فیزیوتراپی
تقریباً تمام طرح‌های درمان شامل فیزیوتراپی و ورزش می‌شود. تقویت و کشش گردن و کمر برای درمان آرتروز ستون فقرات ضروری است. ماهیچه‌های قوی و منعطف کمر و گردن، ستون فقرات را نگه می‌دارد و فشار را از روی دیسک‌های بین‌مهره‌ای و مفصل‌های فاست برمی‌دارد، در نتیجه دامنه تشدید علائم محدودتر می‌شود.
پزشک یا متخصص فیزیوتراپی برنامه ورزش درمانی خاصی را برای افزایش قدرت، استقامت و دامنه حرکتی و بهبود سلامت عمومی تهیه می‌کند. حرکات ورزشی مناسب با توجه به منشأ درد در ستون فقرات تعیین می‌شود.
از بیمارانی که درمان فیزیوتراپی انجام می‌دهند، خواسته می‌شود که ورزش‌های تجویز شده را، حتی پس از اتمام دوره فیزیوتراپی در خانه انجام بدهند.
دستکاری یا مانیپولاسیون
متخصص کایروپراکتیک، درمان دستی، استئوپاتی یا فیزیوتراپیست آموزش دیده و مجرب می‌تواند دستکاری ستون فقرات را انجام بدهد؛ دستکاری با هدف اصلاح بی‌نظمی، برقراری هم‌ترازی، ماساژ دادن چسبندگی بافت‌ها و تسکین درد انجام می‌شود.
درمان دستی در صورت ابتلا به عارضه‌هایی مانند ناپایداری ستون فقرات، پوکی استخوان و اسپوندیلیت آنکیلوزان توصیه نمی‌شود.
متخصص کایروپراکتیک در زمینه درمان‌های غیرجراحی اختلال‌های سیستم عصبی و یا اسکلتی ـ ماهیچه‌ای تخصص دارد. متخصص کایروپراکتیک عموماً بر دستکاری ستون فقرات و درمان ساختارهای پیرامونی تمرکز می‌کند.
نتایج مطالعات فراوان حکایت از آن دارد که درمان‌های دستی مورد استفاده متخصصان کایروپراکتیک معمولاً برای تسکین کمردرد و درمان فتق دیسک کمر که علت گردن درد و رادیکولوپاتی است، موثر است.
وقتی بیمار مبتلا به کمردرد مزمن غیرویژه برای درمان به متخصص کایروپراکتیک مراجعه می‌کند، پیش‌آگهی بلندمدت در صورت ادامه دادن درمان دستی پس از اتمام درمان ویژه اولیه بهتر می‌شود.
اصل درمان کایروپراکتیک
کایروپراکتیک بر درمان عارضه‌های شایع کمر از طریق درمان دستی استوار است:
- دستکاری ستون فقرات و دستکاری دستی: این نوع درمان دستی به زدن ضربه‌های کوتاه و سریع با بازو به مهره‌های غیرعادی اشاره دارد. درمان با هدف بهبود عملکرد، کاهش تحریک‌پذیری عصب و بازیابی دامنه حرکتی کمر انجام می‌شود. این نوع درمان دستی “تنظیم” نیز گفته می‌شود. پژوهش‌های انجام شده سودمند بودن کایروپراکتیک را برای درمان کمردرد تأیید می‌کند. در بسیاری از دستورالعمل‌های منتشر شده توصیه می‌شود که دستکاری کایروپراکتیک در مراحل اولیه کمردرد در طرح درمان گنجانده شود.
- موبیلیزاسیون: موبیلیزاسیون یا متحرک‌سازی به دستکاری با سرعت پایین، حرکت و کشش ماهیچه‌ها و مفصل‌ها اشاره دارد. درمان با هدف افزایش دامنه حرکتی در محدوده مشخص انجام می‌شود.
مراقبت از خود و ورزش برای درمان آرتروز ستون فقرات
کمردرد ناشی از آرتروز بیمار را درمانده و ناتوان می‌کند، خوشبختانه راهکارهایی برای تسکین کمردرد در خانه و بهبود عملکرد ستون فقرات وجود دارد.
هر چند مراقبت از خود و ورزش برای اکثر بیماران مبتلا به آرتروز کمر ایمن است، بهتر است پیش از شروع ورزش درمانی با پزشک یا متخصص فیزیوتراپی مشورت کنید. متخصص شرایط منحصر به فرد بیمار را در نظر می‌گیرد و ایمن‌ترین و مفیدترین درمان‌های خانگی را توصیه می‌کند.
استراحت دوره‌ای
صبح‌ها که از خواب بیدار می‌شوید یا در زمان شروع ورزش کردن، کمی ناراحتی تا زمان شل شدن مفصل‌های خشک و سفت شده دور از انتظار نیست. اما کمردرد متوسط تا شدید پیام هشداری است که اعلام می‌کند ستون فقرات، ماهیچه‌های اطراف و دیگر بافت‌های نرم به استراحت نیاز دارد.
برای مثال کمردرد بیماران در پی چند ساعت خوابیدن به شکل جنینی بر روی تشکی سفت کمتر می‌شود، حالت جنینی فشار را از روی مفصل‌های فاست برمی‌دارد. اگر درد شدید باشد، یک یا دو روز استراحت ضرورت می‌یابد.
کمپرس گرم یا سرد
استفاده از پد گرمایی یا چند دقیقه در جکوزی دراز کشیدن کمر خشک و سفت را شل می‌کند و در نتیجه ورزش و فعالیت برای بیمار آسان‌تر می‌شود. همچنین اگر پس از ورزش کیسه یخ را به مدت 15 ـ 20 دقیقه روی کمر بگذارید، ورم کمتر می‌شود و دردتان سریع‌تر تسکین پیدا می‌کند.
البته این درمان‌های موقت علت اصلی کمردرد را برطرف نمی‌کند و عملکرد مفصل را در بلندمدت بهبود نمی‌دهد.
کاهش وزن
اضافه وزن فشار مضاعفی را به مفصل‌های فاست ستون فقرات وارد می‌کند. افراد چاق 5 برابر بیشتر از دیگران مستعد ابتلا به آرتروز کمر هستند. رژیم غذایی مناسبی که وزن را در حد سالم نگه دارد، کمک موثری به بیماران مبتلا به آرتروز ستون فقرات، به ویژه آرتروز کمر می‌کند.
ورزش
حرکات تقویتی و کششی کمر برای درمان آرتروز کمر ضروری است. ماهیچه‌های قوی و منعطف کمر و گردن ستون فقرات را نگه می‌دارد و فشار را از روی دیسک‌های بین‌مهره‌ای و مفصل‌های فاست برمی‌دارد، در نتیجه پیشرفت آرتروز و تشدید علائم محدود می‌شود.
برنامه ورزش درمانی آرتروز ستون فقرات شامل مولفه‌های زیر است:
- حرکات ورزشی تقویت کننده گردن و کمر: ماهیچه‌هایی که در اثر انجام دادن این تمرین‌ها قوی‌تر شده است، بهتر می‌تواند از مفصل‌های آرتریتی حمایت کند و در نتیجه فشار روی مفصل‌های دردناک کمتر می‌شود. می‌توانید علاوه بر دستگاه‌های مقاومتی و وزنه‌برداری از وسایل ارزانی مانند کش مقاومتی که مقاومت را افزایش می‌دهد، نیز استفاده کنید.
- ورزش‌های ایروبیک کم‌برخورد: ورزش‌های ایروبیک ریه‌ها، قلب، دستگاه تنفسی و گردش خون را سالم و فعال نگه می‌دارد و به کنترل وزن کمک می‌کند. پیاده‌روی، دوچرخه ثابت و ورزش در آب (آب درمانی یا استخردرمانی) از جمله ورزش‌های محبوبی هستند که فشار غیرضروری به ستون فقرات وارد نمی‌کنند.
- حرکات ورزشی افزایش دهنده دامنه حرکتی: این دسته از ورزش‌ها بر منعطف نگه داشتن مفصل‌های کمر، رفع خشکی و حفظ دامنه حرکتی معمول کمر متمرکز هستند. از جمله این حرکات می‌توان به نرمش‌های کششی رو به جلو، طرفین و عقب اشاره کرد. یوگای ملایم نیز به دلیل افزایش دادن انعطاف‌پذیری مفید است.
پزشک یا فیزیوتراپیست برنامه ورزش درمانی ویژه‌ای را برای بیمار تهیه می‌کند. متخصص، حرکات ورزشی خاصی را با توجه به منشأ درد در ستون فقرات توصیه می‌کند. بیماران باید قبل از شروع برنامه ورزش درمانی با متخصص مشورت کنند.
ماساژ
ماساژدرمانی برای تسکین درد آرتروز کمر، بهبود گردش خون و کاهش تنش و گرفتگی ماهیچه‌ها سودمند است. بهتر است برای ماساژدرمانی به متخصص فیزیوتراپی یا ماساژوری مراجعه کنید که در زمینه درمان درد مفصلی ناشی از آرتریت ستون فقرات آموزش دیده‌اند.
تحریک الکتریکی عصب از روی پوست (TENS)
در این نوع درمان غیرتهاجمی از جریان خفیف برق برای کاهش حساسیت عصب‌های دور ستون فقرات استفاده می‌شود. بیماران معمولاً فقط گزگز یا لرزش خفیفی را در طول درمان TENS احساس می‌کنند. البته TENS درد تمام بیماران را تسکین نمی‌دهد. تحریک الکتریکی عصب از روی پوست را می‌توان در مطب و کلینیک یا در خانه با استفاده از دستگاه TENS خانگی انجام داد ـ در حالت دوم راهنمایی‌ها و دستورهای لازم برای استفاده درست از دستگاه به بیمار داده می‌شود.
طب سوزنی
شواهد اندکی درباره مفید بودن طب سوزنی برای درمان درد آرتروز، کمردرد و سردرد وجود دارد.
طب سوزنی با قدمتی چند هزار ساله مبتنی بر این مفهوم است که الگوهایی از جریان انرژی در بدن وجود دارد و جریان انرژی مناسب برای سالم بودن ضروری است. متخصص سوزن‌های بسیار ظریفی را با هدف اصلاح و یا حفظ جریان انرژی عادی در نقاط خاصی از پوست فرو می‌کند. طب سوزنی عموماً درمان ایمنی محسوب می‌شود و حتی بعضی شرکت‌های بیمه هزینه‌های این درمان را پوشش می‌دهند.
مصرف مکمل
زردچوبه، زنجبیل، اسیدهای چرب امگا 3 (مانند روغن ماهی)، گلوکزآمین، کندروایتین سولفات و ویتامین دی از جمله مکمل‌هایی هستند که مصرف‌شان معمولاً برای تسکین درد آرتروز کمر توصیه می‌شود. پژوهش‌های گسترده‌ای در زمینه سودمندی مصرف این مکمل‌ها برای کاهش علائم آرتروز در دست انجام است و متخصصان بر لزوم انجام مطالعات بیشتر تأکید دارند.
مصرف مکمل‌ها معمولاً ایمن است، با این حال احتمال بروز عوارض جانبی، عارضه‌های شدید و تداخل دارویی وجود دارد، به همین دلیل بهتر است قبل از مصرف مکمل با پزشک معالج یا پزشک داروساز مشورت کنید.
تغییر برنامه فعالیت
شکی در مفید بودن ورزش درمانی و فیزیوتراپی نیست، با این حال بعضی فعالیت‌ها کمردرد را شدیدتر می‌کند و به همین دلیل باید از انجام دادن آن‌ها خودداری کرد. برای مثال فعالیت‌های زیر می‌تواند کمردرد را تشدید کند:
- بلند کردن بارهای سنگین مانند کیف یا کوله‌پشتی سنگین باعث کشیدگی و وارد شدن فشار به کمر و گردن می‌شود. بهتر است از کوله‌پشتی چرخدار استفاده کنید.
- بیماران مبتلا به آرتروز کمر بهتر است از چرخش عمقی یا خم شدن عمقی از کمر خودداری کنند.
- بیماران مبتلا به آرتروز گردن بهتر است اجازه ندهند که فشار مضاعف به سر و گردن‌شان وارد شود، برای مثال حرکت ایستادن روی سر یوگا به این بیماران توصیه نمی‌شود.
- نشستن طولانی مدت پشت میز یا در خودرو می‌تواند درد و خشکی کمر و گردن را تشدید کند. بنابراین پس از مدتی نشستن بلند شوید، کمی استرحت کنید، نرمش‌های کششی انجام بدهید و راه بروید.
حرکت‌هایی که باعث کشیدگی و وارد شدن فشار به کمر یا گردن می‌شود، باید کنار گذاشته شود یا به آهستگی و با احتیاط انجام داده شود.
وسایل کمکی و حمایتی
محصولات ارتوپدی خاصی برای پایدار کردن کمر یا برداشتن فشار از روی کمر وجود دارد که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- خوابیدن روی تشکی با سفتی متوسط که از بدن به خوبی حمایت می‌کند، باعث می‌شود که هنگام خوابیدن فشار به ستون فقرات وارد نشود.
- بالش خواب با قدرت حمایتی بالا به رفع علائم آرتروز گردن کمک می‌کند.
- اگر تحلیل رفتن متوسط یا شدید ستون فقرات ایستادن و راه رفتن‌تان را مختل کرده است، از واکر یا عصا استفاده کنید.
بستن بریس یا کمربند طبی راهکار موقتی برای افزایش حمایت از کمر و برداشتن فشار از روی ستون فقرات است. بستن کمربند طبی مقوله بحث‌برانگیزی است و برخی متخصصان معتقدند که بستن بریس باعث ضعیف شدن ماهیچه‌ها یا بروز عوارض جانبی نامطلوب دیگر می‌شود. بنابراین بهتر است قبل از بستن بریس با پزشک معالج‌تان مشورت کنید.
تکنیک‌های مقابله‌ای
بیماران از تکنیک‌های تن‌آرامی (مانند مدیتیشن)، تصویرسازی، بیوفیدبک یا هیپنوتیزم برای مدیریت درد بهره می‌گیرند. این تکنیک‌های مدیریت درد در کنار مثبت‌اندیشی و داشتن روحیه‌ای بالا که بر فعالیت‌های ممکن و مفید متمرکز است، اثر فوق‌العاده‌ای بر تعدیل درد کمر یا گردن دارد.
درمان دارویی
پزشک داروی مناسب را پس از بررسی سبک زندگی بیمار، شدت درد و پرونده پزشکی‌اش تجویز می‌کند. به منظور جلوگیری از بروز عوارض جانبی و تداخل دارویی ضروری است که بیماران همواره تمام داروها و مکمل‌ها یا ویتامین‌های مصرفی را به پزشک معالج‌شان اطلاع بدهند.
مصرف داروهای زیر معمولاً برای تسکین درد آرتروز ستون فقرات توصیه می‌شود:
- استامینوفن: استامینوفن درد را تسکین می‌دهد و مصرف آن عوارض جانبی اندکی را به دنبال دارد. البته استامینوفن التهاب و ورم را کاهش نمی‌دهد.
- داروهای غیراستروئیدی ضدالتهاب (NSAIDs): این دسته از داروها، از قبیل آسپرین، ایبوپروفن، ناپروکسن و مهار کننده‌های کوکس 2 درد، التهاب و ورم را برطرف می‌کنند.
- داروهای موضعی: داروهای موضعی به صورت کرم، اسپری، ژل و پچ مستقیماً روی پوست مفصل دردناک گذاشته می‌شود. داروهای موضعی انتخابی خوب برای بیمارانی است که می‌خواهند عوارض جانبی گوارشی ناشی از مصرف داروهای خوراکی را به حداقل برسانند ـ البته داروهای موضعی نیز عوارض جانبی خاص خود را دارد.
- داروهای شل کننده ماهیچه‌ها: اگر بیمار مبتلا به آرتروز ستون فقرات دچار گرفتگی و اسپاسم ماهیچه باشد، این داروها برای یک دوره کوتاه تجویز می‌شود.
داروهای مخدر یا اپیوئیدها به ندرت برای تسکین درد آرتروز کمر تجویز می‌شود، چون مصرف داروهای مخدر با خطر سوءاستفاده، ایجاد وابستگی و اعتیاد همراه است. داروهای مخدر فقط برای بیماران دچار درد حاد و شدید یا بیمارانی تجویز می‌شود که به درمان‌های دیگر واکنش نشان نداده‌اند. همچنین مصرف اپیوئیدها با خطرهای احتمالی دیگری مانند عوارض جانبی شناختی، گوارشی و آسیب دیدن اندام‌های دیگر همراه است.
درمان آرتروز ستون فقرات با تزریق
اگر دیگر درمان‌های غیرجراحی نتوانسته باشد درد آرتروز کمر یا گردن را تسکین بدهد، پزشک تزریق را توصیه می‌کند. همچنین درمان با تزریق برای بیمارانی مناسب است که به داروهای مسکن خوراکی حساسیت دارند.
تزریق در مفصل فاست
تزریق در مفصل فاست، درد نشأت گرفته از یک مفصل فاست معین را تسکین می‌دهد. تزریق در مفصل معمولاً از طریق کپسول دور دو مفصل فاست انجام می‌شود. موارد زیر نمونه‌هایی از تزریق در مفصل فاست است:
- تزریق کورتیزون: کورتیزون ورم، خشکی و درد را از طریق کاهش دادن التهاب برطرف می‌کند. تزریق استروئید معمولاً به این منظور انجام می‌شود که درد بیمار آنقدر کم شود که بتواند درمان فیزیوتراپی را شروع کند. تزریق کورتیزون کاربرد تشخیصی نیز دارد.
- تزریق داروهای بازسازی کننده مانند پلاسمای سرشار از پلاکت (PRP) و تزریق سلول‌های بنیادی: این نوع تزریق با هدف تسکین درد و تحریک فرایند التیام‌بخشی سلول‌ها و بافت‌ها انجام می‌شود.
هر چند شواهد اندکی دال بر مفید بودن تزریق پی آر پی و سلول‌های بنیادی برای تسکین درد ناشی از فرسایش مفصل‌های فاست وجود دارد، این روش‌ها رویه استاندارد محسوب نمی‌شود و کمتر از تزریق استروئید متداول است.
نتایج تزریق در مفصل فاست برای تمام بیماران یکسان نیست. درد گردن یا کمر در پی تزریق در مفصل فاست ممکن است:
- اصلاً برطرف نشود.
- فقط تا حدی تسکین پیدا کند.
- پس از چند روز، چند هفته یا چند ماه عود کند.
- ممکن است عود نکند.
دلیل متغیر بودن نتایج تزریق در مفصل فاست مشخص نیست و پزشکان نمی‌دانند که کدام بیماران بهترین واکنش را به این درمان نشان می‌دهند.
بلوک شاخه میانی
عصب‌های شاخه میانی عصب‌های کوچکی هستند که از مفصل‌های فاست ستون فقرات تغذیه می‌کنند. این عصب‌ها پیام‌های درد را از مفصل‌های فاست آرتروزی به مغز منتقل می‌کنند. داروی بی‌حسی در عمل بلوک عصب شاخه میانی نزدیک عصب‌های شاخه میانی متصل به یک مفصل فاست مشخص تزریق می‌شود.
ابلیشن رادیوفرکوئنسی (RFA)
نوروتومی با فرکانس رادیویی با هدف مختل کردن ارسال پیام درد به مغز، ضمن حفظ عملکردهای دیگر مانند حفظ حس عادی و قدرت ماهیچه انجام می‌شود. این تزریق ضایعه‌ای حرارتی را روی عصب انتقال دهنده درد، در نزدیکی مفصل فاست آرتریتی ایجاد می‌کند. ضایعه اجازه نمی‌دهد که عصب پیام درد را به مغز ارسال کند.
ابلیشن رادیوفرکوئنسی معمولاً پس از موفقیت‌آمیز بودن عمل تشخیصی بلوک عصبی انجام می‌شود. از بلوک عصبی دو یا چند عصب مجاور شاخه میانی یا جانبی برای شناسایی عصب هدف استفاده می‌شود؛ سپس عصبی که به بلوک تشخیصی واکنش داده است، با RFA درمان می‌شود.
تمام بیماران از بلوک شاخه میانی و ابلیشن رادیوفرکوئنسی نتیجه نمی‌گیرند و در هر دو روش احتمال بروز عوارض جانبی وجود دارد. بهتر است بیماران درباره شرایط خاص خود و مناسب بودن درمان‌های گوناگون با پزشک معالج‌شان مشورت کنند.
جراحی برای درمان آرتروز ستون فقرات
چنانچه بیمار فقط به آرتروز ستون فقرات مبتلا باشد، معمولاً جراحی برای درمان وی توصیه نمی‌شود. جراحی عموماً زمانی انجام می‌شود که آرتروز با عارضه دیگری مانند تنگی کانال نخاعی یا بیماری فرسایشی دیسک همراه باشد.
جراحی ستون فقرات معمولاً درمانی انتخابی است، به این معنا که عمل اورژانسی نیست. جراح به بیمار اطلاع می‌دهد که جراحی روشی برای درمان عارضه‌اش است، در عین حال بیمار خود درباره انجام دادن یا ندادن یا زمان جراحی تصمیم می‌گیرد. پیش از موافقت کردن با انجام جراحی باید بدانید که:
- جراحی جزء روشهای خط اول درمان نیست: بنابرین جراحی صرفاً زمانی انجام می‌شود که درمان‌های غیرجراحی امتحان شده باشد، اما نتیجه رضایت‌بخشی در تسکین درد و علائم دیگر به دست نیامده باشد.
- عوارض جانبی و خطرهای احتمالی: تمام عمل‌های جراحی با احتمال بروز عوارض جانبی همراه هستند. ضروری است که جراحان و بیماران روشهای درمانی جایگزین، خطرها و مزایای عمل را بررسی کنند.
- متنوع بودن عمل‌های جراحی پیشنهادی: روش جراحی مناسب با توجه به عارضه تشخیص داده شده و شرایط خاص بیمار توصیه می‌شود.
