اسکولیوز انحنای غیر طبیعی C شکل یا S شکل ستون فقرات است که معمولاً در دوران کودکی یا اوایل نوجوانی تشخیص داده می‌شود. فرد مبتلا دارای دور کمر نامتوازن و/یا یک شانه که بالاتر از دیگری قرار گرفته است، می‌باشد. همچنین ممکن است به نظر برسد که فرد مبتلا به اسکولیوز به یک طرف خم شده است. موارد شدید اسکولیوز به ندرت ممکن است باعث بدشکلی دنده‌ها و مشکلات تنفسی شوند. در بیشتر موارد اسکولیوز بدون مداخله پزشکی به یک بیماری دائمی تبدیل می‌شود، اگرچه درمان نیز همیشه لازم نیست.
آناتومی ستون فقرات
ستون فقرات را میتوان به سه قسمت اصلی تقسیم کرد: گردن (ستون فقرات گردنی)، قفسه سینه و بخش میانی پشت (ستون فقرات قفسه سینه) و کمر (ستون فقرات کمری). مهره‌ها استخوان‌هایی هستند که ستون فقرات را تشکیل می‌دهند و مانند بلوک‌هایی روی هم قرار گرفته‌اند.
وقتی از پشت به ستون فقرات خود نگاه می‌کنید، مهره‌ها معمولاً یک خط مستقیم را تشکیل می‌دهند. در صورت ابتلا به اسکولیوز مهره‌ها به یک طرف انحراف پیدا می‌کنند و در نتیجه می‌چرخند یا می‌پیچند. این حالت باعث می‌شود که ران و تهی‌گاه یا شانه‌ها حالتی کج و نامتوازن داشته باشند.
اسکولیوز می‌تواند در هر قسمتی از ستون فقرات رخ دهد اما مهره‌های قفسه سینه و کمر بیشترین آسیب را می‌بینند. به طور معمول انحنای جانبی یا شکل «C» در قسمت قفسه سینه یا کمرِ ستون فقرات شکل می‌گیرد. ستون فقرات به ندرت ممکن است دو بار دچار انحراف شود (یک بار در گردن و یک بار در قسمت پایین کمر) و شکل «S» ایجاد کند.
علائم اسکولیوز
برخی از شایع‌ترین علائم اسکولیوز عبارتند از:
- شانه‌ها، بازوها، قفسه سینه و/یا ران و تهی‌گاه (لگن) نامتوازن (به این معنی که یک طرف از طرف دیگر بالاتر است)
- تیغه شانه‌ای که برآمدگی بیشتری نسبت به تیغه دیگر دارد
- انحراف بدن به یک طرف
- عدم توازن سر و ناحیه لگن
در صورت پیشرفت اسکولیوز تغییر شکل ستون فقرات ممکن است بر اعصاب مجاور فشار آورد و منجر به ضعف، بی‌حسی و احساس شوک الکتریکی در پاها شود. ناهنجاری‌های مربوط به راه رفتن یا وضعیتی نیز ممکن است رخ دهند. بروز مشکلات تنفسی به دلیل عدم توانایی ریه‌ها در انبساط ناشی از تغییر شکل ناحیه قفسه سینه نیز نادر است.
به طور کلی اسکولیوز باعث کمردرد شدید نمی‌شود. در صورت بروز کمر درد شدید ارزیابی برای تشخیص احتمال ابتلا به اسکولیوز ضروری است.
علل
به طور کلی متخصصین علل اسکولیوز را به سه دسته اصلی تقسیم می‌کنند: علل ایدیوپاتیک، مادرزادی و عصبی-عضلانی.
اسکولیوز ایدیوپاتیک
اسکولیوز ایدیوپاتیک شایع‌ترین شکل اسکولیوز است و حدود 85 درصد از موارد ابتلا را تشکیل می‌دهد. واژه ایدیوپاتیک زمانی به کار برده می‌شود که علت دقیق بیماری مشخص نیست، اگرچه کارشناسان معتقدند که ژنتیک ممکن است در بروز برخی موارد نقش داشته باشد.
اسکولیوز ایدیوپاتیک بر اساس گروه‌های سنی زیر طبقه‌بندی می‌شود:
- نوزاد (از بدو تولد تا 2 سالگی)
- خردسال (3 تا 9 سال)
- نوجوان (10 سال یا بیشتر): شایع‌ترین نوع اسکولیوز در نوجوانان و حین جهش رشد دوران بلوغ رخ می‌دهد.
- بزرگسالان: اسکولیوز ایدیوپاتیک نوجوانان در سنین بزرگسالی پیشرفت می‌کند
اسکولیوز مادرزادی
اسکولیوز مادرزادی نادر است و نتیجه ناهنجاری در رشد مهره‌ها است. به عنوان مثال ممکن است یک یا چند مهره به کلی تشکیل نشوند یا به طور عادی شکل نگیرند.
اسکولیوز مادرزادی به این معنی است که ناهنجاری استخوانی در بدو تولد وجود دارد. هرچند انحراف جانبی واقعی ستون فقرات (اسکولیوز) ممکن است تا اواخر عمر رخ ندهد.
اسکولیوز مادرزادی ممکن است به تنهایی رخ دهد یا گاهی اوقات با سایر بیماری‌ها مانند مشکلات مثانه، کلیه یا سیستم عصبی همراه باشد.
نمونه‌هایی از این سندرم‌ها عبارتند از:
- سندرم مارفان
- سندرم اهلرز-دنلوس
- استئوکندرودیستروفی (کوتولگی)
- نوروفیبروماتوز نوع 1
اسکولیوز عصبی-عضلانی
اسکولیوز عصبی-عضلانی در نتیجه اختلال زمینه‌ای سیستم عصبی یا عضلانی ایجاد می‌شود. انحراف ستون فقرات به این دلیل رخ می‌دهد که اعصاب و عضلات مختلف نمی‌توانند راستای ستون فقرات را حفظ کنند.
نمونه‌هایی از بیماری‌های شایع مرتبط با اسکولیوز عصبی-عضلانی عبارتند از:
- فلج مغزی
- مهره‌شکاف
- آسیب نخاعی
سایر علل
علاوه بر اسکولیوز ایدیوپاتیک، مادرزادی و عصبی-عضلانی، دو دسته علل دیگر نیز وجود دارند. این دو دسته عبارتند از:
- اسکولیوز دژنراتیو بیشتر در افراد 65 سال یا بیشتر شایع است و در نتیجه‌ی دژنراسیون (از بین رفتن تدریجی) مفاصل و دیسک‌های ستون فقرات ایجاد می‌شود. این نوع اسکولیوز بیشتر در ستون فقرات کمری (قسمت پایینی کمر) شایع است و ممکن است با کمردرد و علائم عصبی مانند سوزن سوزن شدن و/یا بی‌حسی همراه باشد.
- اسکولیوز عملکردی زمانی اتفاق می افتد که مشکلی در قسمت دیگری از بدن باعث کج به نظر رسیدنِ ستون فقرات گردد، حتی اگر از نظر ساختاری طبیعی باشد. به عنوان مثال اختلاف طول پاها، اسپاسم عضلات و التهاب ناشی از آماس آپاندیس یا ذات‌الریه می‌توانند ستون فقرات را خمیده نشان دهند.
اسکولیوز عملکردی با رفع مشکل زمینه‌ای برطرف می‌شود. به عبارت دیگر به دلیل طبیعی بودنِ ستون فقرات درمان خاصی لازم نیست.
عوامل خطر
عوامل خطر ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- جنسیت – دختران بیشتر از پسران مبتلا می‌شوند.
- سن شروع – به طور کلی اسکولیوز در کودکان خردسال با افزایش سن برطرف می‌شود. با این حال اگر بیماری پیشرونده باشد به احتمال زیاد یک بدشکلی شدید ایجاد می‌شود. کودکان متولد شده با اسکولیوز ایدیوپاتیکِ نوزادان بیشتر در معرض خطر هستند.
- شدت زاویه انحراف – زوایای شدید نسبت به زوایای خفیف با گذشت زمان وخیم‌تر می‌شوند.
تشخیص
اگر به بیماری اسکولیوز مشکوک هستید به پزشک عمومی خود مراجعه نمایید. پس از معاینه ممکن است به پزشک متخصص اختلالات ستون فقرات مانند جراح ارتوپد یا پزشک متخصص اطفال ارجاع داده شوید.
تشخیص اسکولیوز به طور کلی از طریق تاریخچه پزشکی، معاینه فیزیکی و یک یا چند آزمایش تصویربرداری انجام می‌شود.
تاریخچه پزشکی
پزشک در اولین جلسه مشاوره در مورد تاریخچه پزشکی، سابقه خانوادگی و زمانی که برای اولین بار متوجه مشکلاتی در ستون فقرات خود (یا فرزند خود) شده‌اید، سؤال می‌کند. پزشک همچنین در مورد علائم از جمله بروز اضطراب احساسی و/یا اختلال در فعالیت‌های روزانه سوالاتی خواهد پرسید.
معاینه فیزیکی
در طول معاینه فیزیکی پزشک ستون فقرات را با دقت بررسی می‌کند تا مشخص شود که آیا انحراف جانبی وجود دارد یا خیر. انحراف جانبی به معنای انحراف یا خمیدگی ستون مهره‌ها از سویی به سوی دیگر است. انحراف ممکن است با مشاهده عدم تقارن ناحیه لگن یا شانه‌ها تشخیص داده شود.
پزشک علاوه بر انحراف جانبی به دنبال بدشکلی چرخشی یا پیچشی ستون فقرات است که در اسکولیوز نیز وجود دارد (اگرچه این حالت اغلب ملایم‌تر است).
به منظور انجام این کار پزشک آزمون خم کردن به جلو (آزمون آدامز) را انجام می‌دهد. در طول این آزمون در حالی که بیمار از ناحیه کمر به جلو خم شده است تا ستون فقرات با زمین موازی شود، از ناحیه پشت توسط پزشک معاینه می‌گردد. در صورت وجود عدم تقارن آزمایش مثبت است. به عنوان مثال اگر دنده‌ای از یک طرف بدن بیرون‌زدگی داشته باشد (این حالت تحت عنوان «قوز دنده» نامیده می‌شود)، عدم تقارن وجود دارد.
مرحله بعدی پس از معاینه ستون فقرات استفاده از ابزاری به نام اسکولیومتر برای تعیین زاویه چرخش تنه (ATR) است. در حالی که بیمار در وضعیت خم شده قرار دارد، اسکولیومتر در امتداد ستون فقرات از بالا به پایین حرکت داده می‌شود. اگر نتایج حاصل از اندازه گیری اسکولیومتر 10 درجه یا بیشتر باشد، آزمایش تصویربرداری مورد نیاز است.
مقادیر کمِ انحراف جانبی ستون فقرات لزوماً غیر طبیعی نیست. در واقع انحراف جانبی ستون فقرات به میزان کمتر از 10 درجه محدوده طبیعی محسوب می‌شود.
آزمایشات تصویربرداری
آزمایشات مختلف تصویربرداری ممکن است برای تشخیص اسکولیوز استفاده شوند. پزشکان تقریباً همیشه با اشعه ایکس شروع می‌کنند، جایی که زاویه کاب -اندازه انحراف ستون فقرات- محاسبه می‌شود. برای تشخیص اسکولیوز اندازه‌گیریِ یک زاویه کاب به میزان حداقل 10 درجه ضروری است.
علاوه بر اندازه‌گیری زاویه کاب، آزمایشات تصویربرداری مانند تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (ام آر آی) ستون فقرات برای تجسم بهتر انحنای ستون فقرات و تشخیص نوع خاصی از اسکولیوز مانند اسکولیوز دژنراتیو مورد استفاده قرار می‌گیرد.
در کودکان مبتلا به اسکولیوز مادرزادی احتمال بروز ناهنجاری‌های دیگر سیستم بدنی وجود دارد. به همین دلیل انجام آزمایش‌های تصویربرداری دیگر مانند اولتراسوند کلیه‌ها یا مثانه (که به آن اولتراسوند کلیه گفته می‌شود) یا قلب (که به آن اکوکاردیوگرام می گویند) نیز توصیه می‌شوند.
درمان
درمان اسکولیوز سال‌ها موضوع بحث‌های زیادی است. به همین دلیل و متأسفانه برای همه موارد روش درمانی مشخصی وجود ندارد.
علاوه بر این درمان اسکولیوز در افراد مختلف متفاوت است. درمان بسته به عواملی مانند سن، شدت و احتمال پیشرفت انحراف و تأثیر این وضعیت بر کیفیت زندگی و عملکرد روزانه فرد به روشهای مختلفی صورت می‌گیرد.
به عنوان مثال اسکولیوز خفیف عموماً نیازی به درمان ندارد اما اسکولیوزی که باعث بروز مشکلات تنفسی می‌شود نیاز به درمان دارد.
در مجموع سه گزینه اصلی برای درمان اسکولیوز شامل نظارت، استفاده از بریس و عمل جراحی می‌باشند.
نظارت بر پیشرفت بیماری
زمانی که انحراف ستون فقرات در کمترین میزان خود قرار دارد، بیماران تحت نظارت قرار می‌گیرند. در خصوص بازه انحراف توافق نیست اما بسته به سن بیمار، مرحله رشد اسکلتی و علائم آن بین 20 تا 30 درجه انحراف وجود دارد.
خارج از بازه فوق معمولاً درمان تهاجمی‌تر برای اسکولیوز اتخاذ می‌شود. در طول دوره نظارت بیماران باید هر شش ماه یکبار تا زمان رسیدن به بلوغ اسکلتی به متخصص ستون فقرات مراجعه نمایند.
استفاده از بریس
اگر زاویه کاب شما 20 درجه یا بیشتر باشد، پزشک ممکن است بریس را تجویز کند. هدف از بریس جلوگیری از انحراف بیشتر اسکولیوز است. استفاده از بریس ممکن است به پیشگیری از نیاز به عمل جراحی کمک کند.
انواع مختلف بریس‌های مورد استفاده در اسکولیوز عبارتند از:
- بریس بوستون. از این بریس برای ثابت نگه داشتن ستون فقرات و جلوگیری از انحراف بیشتر استفاده می‌شود.
- بریس اسپاین کور. این بریس اجازه میزانی از حرکت را به بیمار می‌دهد اما هنوز نقش آن در جلوگیری از پیشرفت اسکولیوز مشخص نشده است.
- بریس جنسینگن. سازندگان این بریس ادعا می‌کنند که میتوان از آن برای اصلاح انحراف و کاهش زاویه کاب استفاده کرد. نتایج حاصل از مطالعه‌ای نشان داد که در 25 بیماری که از این بریس استفاده کرده بودند پیشرفت بیماری در دو نفر، توقف پیشرفت بیماری در 12 نفر و کاهش انحراف در 11 نفر از شرکت‌کنندگان مشاهده گردید.
اکثر پزشکان به بیماران خود توصیه می‌کنند که از بریس اسکولیوز به مدت 20 ساعت در روز استفاده کنند. این بدان معناست که شما باید از بریس در طول روز و هنگام خواب استفاده کنید. بریس را میتوان حین استحمام و فعالیت‌هایی که مانع حرکت هستند، برداشت. در صورت ابتلا به اسکولیوز می‌توانید ورزش کنید. اکثر پزشکان توصیه می‌کنند تا آنجا که ممکن است فعال بمانید.
اگر نوجوانی هستید که به بلوغ اسکلتی نرسیده است، باید تا زمانی که اسکلت بدن به بلوغ کامل برسد از بریس استفاده کنید. پزشک می‌تواند زمان مناسب را از طریق یک آزمایش ساده اشعه ایکس تعیین کند.
فیزیوتراپی
انواع گزینه‌های درمانی اسکولیوز شامل فیزیوتراپی، استفاده از بریس و عمل جراحی است. تعیین بهترین نوع درمان بر اساس نوع و شدت اسکولیوز، سن بیمار و دستورالعمل‌های تعیین شده توسط انجمن تحقیقات اسکولیوز صورت می‌گیرد.
متخصصین فیزیوتراپی می‌توانند در هر یک از مراحل درمان اسکولیوز از جمله بریس یا پس از انجام عمل جراحی مراقبت‌های لازم را به عمل آورند. این متخصصین وضعیت بدن و الگوهای حرکتی کل بدن را ارزیابی و تعیین و به هرگونه محدودیت ناشی از تغییرات در ستون فقرات توجه می‌کنند. همچنین علائم دیگر مانند درد و عدم تعادل عضلانی توسط متخصصین فیزیوتراپی شناسایی و برطرف می‌شوند.
متخصص فیزیوتراپی با شما و فرزندتان همکاری می‌کند تا یک برنامه فردی متناسب با نوع و شدت اسکولیوز و همچنین اهداف بیمار تدوین کند. همچنین متخصص در طول دوره توانبخشی به نظارت دقیق پیشرفت خواهد پرداخت.
درمان‌های فیزیوتراپی ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- تمرینات دامنه حرکتی. در صورت وجود محدودیت‌های حرکتی، متخصص فیزیوتراپی برنامه درمانی حرکتی را برای جلوگیری از محدودیت‌ها یا افزایش دامنه حرکتی بدن طراحی می‌کند.
- آموزش قدرت. متخصص فیزیوتراپی یک برنامه درمانی برای تقویت عضلات اطراف ستون فقرات یا سایر نواحی بدن که در اثر تغییر وضعیت ستون فقرات ضعیف شده‌اند، تدوین می‌کند. این نواحی شامل ران و لگن، شانه‌ها یا حتی سر و پا می‌باشند.
- درمان دستی. متخصصین فیزیوتراپی در زمینه بازگرداندن تدریجی حرکت به مفاصل و عضلاتی که احتمالاً به دلیل اسکولیوز محدود شده‌اند، آموزش‌های لازم را دیده‌اند. این متخصصین ممکن است از دست خود برای بازگرداندن مهارت‌های مربوط به الگوهای حرکتی استفاده کنند.
- شیوه‌های درمانی. شیوه‌های مختلف درمانی مانند استفاده از یخ، گرما، تحریک الکتریکی یا اولتراسوند ممکن است در دستیابی به اهداف فیزیوتراپی به بیمار کمک کنند. متخصص فیزیوتراپی مناسب‌ترین روش‌ها را برای بیمار انتخاب می‌کند.
- آموزش عملکردی. متخصصین فیزیوتراپی در زمینه‌های ارزیابی الگوهای حرکتی، آموزش الگوهای حرکتی مناسب و بازگرداندن حرکت بهینه به بدن مهارت‌های لازم را کسب کرده‌اند.
- تحصیلات. متخصص فیزیوتراپی اطلاعاتی در مورد اسکولیوز، اثرات آن بر بدن و حرکت را به شما ارائه می‌دهد.
عمل جراحی
عمل جراحی اغلب بهترین گزینه برای درمان انحراف‌های شدیدتر است. بسته به محل و میزان انحراف، علائم خاص بیمار و نوع اسکولیوز ممکن است روشهای مختلف جراحی استفاده شوند:
- فیوژن ستون فقرات روشی است که طی آن پزشک جراح مهره‌ها را در حالت طبیعی‌تری قرار داده و به یکدیگر متصل می‌کند.
- میکرودکامپرشن یک روش کم تهاجم است که به کاهش فشار بر اعصاب کمک می‌کند. این روش ممکن به ویژه در موارد انحراف بیش از 30 درجه موجب پیشرفت اسکولیوز گردد. بنابراین از میکرودکامپرشن به طور کلی فقط در یک سطح مهره‌ای استفاده می‌شود. این روش در سطوح متعدد مهره‌ای قابل انجام نیست.
- روش تثبیت جراحی مستلزم استفاده از ابزارهای مختلف از جمله پیچ، سیم، قلاب و میله برای تثبیت ستون فقرات است تا بتواند در موقعیت مناسب جوش بخورد.
- استئوتومی شامل برداشتن و تراز مجدد مهره‌ها است تا امکان تراز شدن مناسب ستون فقرات فراهم شود.
در موارد اسکولیوز مادرزادی پزشک جراح ممکن است نوعی عمل را توصیه کند که طی آن میله‌های رشد به ستون فقرات و در بالا و پایین خط انحراف متصل می‌شوند. این میله‌ها همزمان با ادامه روند رشد ستون فقرات را اصلاح می‌کنند.
آیا میتوان از بروز اسکولیوز پیشگیری کرد؟
اسکولیوز قابل پیشگیری نیست. تحقیقات در مورد روشهای درمانی برای جلوگیری از پیشرفت اسکولیوز مانند استفاده از بریس ادامه دارند. مطالعات اخیر نشان دادهاند که بریس در محدود کردن پیشرفت انحراف ستون فقرات مؤثر است. اهداف اولیه فیزیوتراپی مدیریت علائم و به حداکثر رساندن ظرفیت عملکردی هر فرد است. رویکرد تیمی برای درمان اسکولیوز بهترین نتایج را در پی خواهد داشت.
